جوانان بعنوان آینده سازان جامعه اسلامی از بزرگترین سرمایه های کشور به شمار می‌روند و تلاش جهت توسعه آگاهی‌های دینی آنان از اهمیت بسزایی برخوردار است. یکی از مکان‌هایی که می‌تواند شخصیت جوان را مطابق آموزه‌های دینی بارور کرده و روح خداجویی و عدالت خواهی را در اعماق وجود آنان ریشه‌دار کند، مسجد است. مسجد کانون انسان سازی است و لازم است که راهکارهای جذب جوانان و هدایت آنان به مسجد شناسایی شود.
در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام سید باقر علم‌الهدی، رئیس مجتمع آموزش عالی تخصصی حضرت قاسم بن الحسن(ع) راهکارهای جذب جوانان به مساجد و غنی سازی منابر را مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه می‌خوانید.
نقش محوری مساجد در جامعه اسلامی
حجت‌الاسلام علم‌الهدی با بیان اینکه مساجد قرارگاهی است که عاشقان خود را به صورت فصلی و در مناسبت‌های متفاوت و مختلف مانند مغناطیس جلب و جذب کرده و مخاطبانی از تمام اقشار دارد، می‌گوید: مسجد، قرارگاهی مرکزی برای مدیریت معضلات و مشکلات زندگانی است. برای ما شیعیان مساجد نه تنها پایگاهی دینی، مذهبی، عبادی و مردمی هستند بلکه پایگاهی برای گرهگشایی از مشکلات و معضلات اجتماعی نیز شناخته می‌شوند. فراموش نکرده‌ایم که در ایام دفاع مقدس، رزمندگان از بسیج مساجد برای نبرد به جبهه اعزام می‌شدند. یا در معضلات و مشکلات اجتماعی یا بلایای طبیعی مثل سیل و زلزله باز هم بیشتریت اعتماد مردم به مساجد است و خدمات و کمک‌های مردمی در مساجد و زیر نظر مؤمنین جمع‌آوری و میان مردم توزیع می‌شود.
او اضافه می‌کند: البته در برخی از کشورها مسجد تنها یک پایگاهی عبادی است و هیچ نقشی در برون رفت مردم از مشکلات پیش رو ندارد. در مساجد فقط هنگام خواندن نمازهای جماعت باز و بعد هم بسته می‌شود. البته هر چند که مساجد در کشورها نقش گسترده‌ای دارد اما به این مقدار راضی نیستیم و اعتقاد داریم که ظرفیت خدمات‌رسانی و کار در مساجد به مراتب بیشتر از آن چیزی است که در حال انجام است. مسجد پایگاهی مردمی است و در تمام زمینه‌های تربیتی، آموزشی، کمک‌رسانی، تبلیغی و... نقش محوری را ایفا می‌کند.
مسجد قرارگاه اجتماعی و فرهنگی
این فعال فرهنگی در پاسخ به این سوال که چه کنیم تا مساجد شور و نشاط بیشتری پیدا کنند، توضیح می‌دهد: از گذشته‌های نه چندان دور برای جذب نسل جوان، نوجوان یا حتی کودکان به مسجد از عوامل جذاب استفاده می‌کردند. شاهد هستیم که در مساجد قدیمی انواع و اقسام درخت‌های مثمر کاشته می‌شد. حوض‌های بزرگ و زیبا و فضایی دلنشین و مفرح یکی از راه‌هایی بود که سبب می‌شد بچه‌ها جذب مساجد شوند. آنها به بهانه چیدن و خوردن میوه و بازی در آن فضا وارد حیاط و صحن مسجد می‌شدند و از امکانات استفاده کرده و آرام آرام از حیاط مسجد به داخل مسجد کشیده می‌شدند. در زمان امروز پایگاه‌های دینی و مذهبی باید پایگاه‌های فرهنگی و هنری هم برای نسل جوان باشند.
او تشریح می‌کند: مسجد قرارگاه است. در این قرارگاه فقط یک کار خاص انجام نمی‌شود و دامنه اقدامات آن زیاد و متنوع است و هر کسی فراخور ذوق و سلیقه خود جذب آن کارها می‌شود. پویایی و به روز رسانی امکانات مساجد فراخور نیازمندی‌های نسل جوان از مهمترین عواملی هستند که سبب پویایی بیشتر مساجد می‌شوند.
حجت‌الاسلام علم‌الهدی ادامه می‌دهد: برپایی اردوهایی برای جوانان و نوجوانان توسط امام جماعت و مؤمنین محل و روحانیون جوانی که در مساجد رفت و آمد دارند از اقدامات اثرگذار برای جذب جوانان به مساجد است. در کنار آن برنامه‌های ورزشی و تفریحی هم انگیزه بخش است. چه اشکالی دارد جوان‌ها و نوجوان‌های هر مسجدی برای خود تیم فوتبالی داشته باشند و در ساعات استراحت و تفریح بچه‌های مسجد هر محله بازی ای دوستانه داشته و از این رهگذر با هم تبادل اطلاعات هم داشته باشند؟ این اقدامات برای هم‌افزایی محله و ناحیه و مسجد و... بسیار ارزشمند است.
کانونی برای تربیت و پرورش نسل جوان
مدیر حوزه علمیه تخصصی قاسم بن الحسن(ع) تهران تصریح می‌کند: بسیاری بر این باورند که در مسجد باید فقط نماز خواند. بله، در مسجد باید نماز خواند اما این امر به اصطلاح طلبه‌ها مانعه‌الجمع نیست. می‌شود نماز خواند و در کنار آن پایگاهی برای حرفه‌آموزی به جوانان دختر و پسر راه انداخت تا حرفهای را مانند کار در کارگاه‌های هنری، فنی و تعمیراتی آموزش ببینند. این امر باعث می‌شود ذهن نوجوان یا جوان نسبت به مسجد مساعد باشد. یکی از معضلاتی که جوانان برای ورود به دانشگاه و رشته‌هایی خاص دارند، شرکت در کلاس‌های آمادگی درسی است که گاهی مشکلات مالی اجازه حضور در اینگونه دوره‌ها را نمی‌دهد. در مساجد با همکاری و استفاده از معلومات و تجربیات مؤمنین، فرهیختگان هر محله، اساتید دانشگاه و معلمان و... می‌توان برای نوجوانان و جوانان کلاس‌های درسی و تقویتی برگزار کرد.
او تاکید می‌کند: پایگاه تمام فعالیت‌های تربیتی و دینی باید در مسجد باشد. نسل جوان باید در مساجد تربیت شوند و از آن انرژی بگیرند لذا تجدید نگاه به مدیریت مسجد و کارهای مدیریتی آن بسیار مهم است. نیاز است مساجد به امکانات و ابزار مورد نیاز جوانان تجهیز شوند. به طور نمونه داشتن مرکز انفورماتیک برای مسجد زیر نظر امام جماعت و برخی از افراد مؤمن و متدین که در رشته رایانه حرفی برای گفتن دارند، برای آموزش و بهره بردن از سایت‌های علمی و پرورشی راهکاری برای وابسته کردن بیشتر نسل جوان به جوان است. بهره بردن از باشگاه‌هایی برای ورزش جوانان، کتابخانه و... در مساجد هم خدمات دیگری است که می‌تواند در این راه بسیار کارساز باشد.
نوگرایی مساجد در گرو درک بیشتر هیئت امنا از جوانان
حجت‌الاسلام علم‌الهدی خاطرنشان می‌کند: باید بپذیریم که نوع نگاه و مطالبه‌گری مخاطبین ما از مسجد و امام جماعت و مبلغینی که در مسجد کار فرهنگی می‌کنند، تغییر جوهری پیدا کرده است. مردم مطالبات به حقی از مسجد دارند و دوست دارند مسجد پویا، فعال و پر شور و نشاطی داشته باشند. بخش عمده پویایی و فعالیت و شور و نشاط مساجد مربوط به برنامه‌هایی است که هیئت امنای مسجد و در رأس آنها امام جماعت، طراحی می‌کنند. اگر بخواهیم مسجدی پویا داشته باشیم و مسجدها نقش محوری خود را حفظ کنند تنها راهکار آن این است که دقیقاً بر اساس مطالبات مردم و مخاطبین، به آنها خوراک دینی و مذهبی بدهیم. در بخش‌های مختلف نیاز نسل جوان را بررسی کرده و برای پاسخگویی به نیاز نسل جوان برنامه‌ریزی کنیم.
این استاد حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: برخی از مساجد به شدت از نوگرایی و داشتن برنامه جدید ابا داشته و نزدیک آن نمی‌شوند و دلیل را سخت بودن کنترل آن فضا عنوان می‌کنند اما می‌دانیم که این موارد بهانه‌ای بیش نیست. مهمترین دلیل دور بودن از نوگرایی در مساجد شرایط سنی هیئت امنا و عدم درک صحیح از جامعه خصوصاً جوانان است. اعضای هیئت امنا برای امام جماعت مساجد مانند افسران و سربازان ورزیده یک فرمانده هستند و در پویایی مساجد تاثیر ویژه‌ای دارند. برای داشتن مسجدی پر شور و نشاط باید بر اساس مطالبات روز نسل جوان برنامه‌های متنوع و متفاوتی داشته باشیم. برپایی مسابقات متنوع مانند کتابخوانی، سرود، آموزش و طراحی کلیپ‌های مذهبی و... پاسخگویی به شبهاتی که دشمنان ما برای ناامید کردن نسل جوان نشر می‌دهند و... کمک می‌کند تا مسجدی پویا و مجموعه‌ای بالنده داشته باشیم.
مسجد جایی برای پیوند شور و شعور حسینی
این پژوهشگر فرهنگ دینی راهکارهایی برای غنی سازی منابر عنوان کرده و تشریح می‌کند: مطالبات نسل جوان و مردم مطالبات به حقی است لذا تمام خطبا و افرادی که دارای بلندگو هستند و می‌توانند حرفهای خود را به مخاطبین برسانند اگر سخنان مستدل، منطقی با تحلیل‌های صحیح و قابل ارائه بزنند، حرفهایشان خریدار دارد. اعتراض برخی از مخاطبان این است که گاهی مردم را به مواردی غیرقابل دفاع ارجاع می‌دهند. به طور نمونه اگر با طرح خواب‌هایی مطالب مهمی استدلال شود، قابل دفاع نیست. منبری‌ها باید واقعیت را درک کرده، استدلال کرده و سخنان‌شان را با منطق به مخاطب ارائه کنند. مردم به شدت مشتاق شنیدن عبرت‌های تاریخی برای استفاده و بهره بردن از فرجام بزرگان هستند. البته عبرت‌های تاریخی مستدل و مکتوبات تاریخی و مرجع نه بر اساس شنیده‌ها.
حجت‌الاسلام علم الهدی در پایان تاکید می‌کند: بهترین و اثرگذارترین راهکار برای غنی سازی منابر مبلغان، مطالعه است. باید سخنان آنان پاسخگوی شبهات روز جامعه باشد. در این صورت مردم آمادگی شنیدن حرفهای جدید را دارند اما حرفهای گذشته و تکراری خریداری ندارد. لازم است که تمامی علما، دانشمندان و فضلای حوزوی از فرصت پیش رو و ایام باقیمانده از ماه محرم و ماه صفر که فرصت تبلیغی بسیار خوبی است و مردم به برکت وجود سیدالشهدا(ع) آماده شنیدن حرفهای جدید هستند، نهایت استفاده را برده و با استدلال‌های جدید به شبهات پاسخ دهند. نسل جوان برای داشتن بیشترین دستاورد از مجالس اهل بیتی باید شور را با شعور توأم کنند. آنها در کنار ابراز عشق و علاقه و شوری که به حضرت سیدالشهدا(ع) دارند و در سینه زنی‌ها، زنجیر زنی‌ها و... شرکت می‌کنند، با شعور حسینی و اهداف و فلسفه نهضت اباعبدالله الحسین(ع) هم بیش از پیش آشنا شوند و با برنامه‌ریزی متوجه شوند که چگونه می‌توان در عصر حاضر با فرمایشات امیرالمؤمنین(ع) زندگی کرد؟ خواهران برنامه‌ریزی کنند که چگونه می‌توان در عصر حاضر، با این همه جو مسموم تبلیغاتی که بر علیه دین و ارزش‌های دینی مطرح می‌شود، با حضرت زهرا(س) یا حضرت زینب(س) زندگی کرد و با چه وسیله‌ای می‌توان مدافع حجاب شد و از ارزش‌های دینی، حریم و حرمت زن مسلمان دفاع کرد؟ حضور با معرفت جوانان و نوجوانان در مساجد می‌تواند شور حسینی را با شعور حسینی پیوند بزند.
نظر شما